İNSAN

 

Hayal et: Sokakta yürüyorsun ve vücudunun içinde, yaşadığın mahalleden başka bir şehre gidip geri dönebilecek kadar geniş bir iç ağ taşıyorsun…

İnsan vücudu tam olarak bu kadar etkileyici.

Vücudumuzun içinde, toplamda 72 kilometreyi bulan sinir lifleri var. Bu lifler, düşünce hızında elektriksel mesajlar taşıyan ultra hızlı bir otoyol gibi çalışıyor. Bir parmağını kıpırdatmandan, ilkokuldaki ilk arkadaşının adını hatırlamana kadar her şey bu ağ sayesinde oluyor.

Bu yolların arasında gerçek bir dev var: Siyatik sinir. Bazı insanlarda uzunluğu 1 metreyi bile geçiyor! Omurganın alt kısmından ayağa kadar uzanan adeta vücudun “uzun mesafe treni”.

Bu arada tüm sinir trafiğini yöneten merkez, beyin ve omurilikten oluşan merkezi sinir sistemi. Yaklaşık 45 cm uzunluğundaki omurilik, vücudun en önemli “ana kablosu”.

Ve bu sadece başlangıç…

Vücudunda öyle bir doğal boru hattı ağı bulunuyor ki, en iyi mühendisleri bile kıskandırır:

95.000 kilometreden fazla damar!

Evet, doğru. Hepsini uç uca ekleseniz Dünya’nın etrafını iki kez dönecek kadar uzun.

Bu damarlardan kan hücreleri, savunma orduları, besinler ve hatta duygularını haber veren kimyasal mesajlar akıp gidiyor. Öyle verimli bir lojistik sistem ki, hiçbir teslimat şirketi yaklaşamaz bile.

Tüm bunların üzerine, bir yapı oyuncağından çıkmış gibi görünen 206 kemikten oluşan bir iskelet sistemi kuruludur. Bu kemikler yalnızca seni ayakta tutmaz; organlarını korur, kan hücreleri üretir ve zıplamana, dans etmene, sarılmana hatta gülmene bile imkân sağlar. Onlarla birlikte çalışan kaslar, tendonlar ve eklemler ise sen düşünmeden kusursuz bir koreografi halinde çalışır.

Sonuç olarak insan vücudu; nefes almanı, düşünmeni, hissetmeni ve hareket etmeni sağlayan biyolojik bir senfoni gibidir.

Dışarıdan basit görünsek de, içeride evrendeki en zarif, en karmaşık ve en etkileyici makinelerden birine sahibiz.

Kaynak:

• “Anatomy, Central Nervous System”, National Library of Medicine — Lauren Thau, Vamsi Reddy, Paramvir Singh

SEZARYEN

Sezaryen, annenin bebeğine kavuşabilmesi için tam yedi katmanın—deri, deri altı doku, fasya, sağ karın kasları, periton, rahim ve amniyotik kese—tek tek açıldığı, eşsiz bir cerrahi operasyondur.

Tüm bunlar yetmezmiş gibi, anne birkaç saat içinde hem ameliyatın etkisinden toparlanmak hem de dünyaya yeni gözlerini açmış, son derece hassas bir canlının sorumluluğunu üstlenmek zorundadır.

Meme bezlerinin uyarılmasıyla başlayan yoğun rahim kasılmaları, artan oksitosin salgısı ve çok katmanlı bir ameliyat sonrası yaşanan ağrılar...

Eğer sezaryen doğum yaptıysanız, bilin ki düşündüğünüzden çok daha güçlüsünüz. Kendinizle gurur duyun. Çünkü siz, sadece bir doğum değil, aynı zamanda bir mucizeyi göğüslediniz.

ZÜLFÜ LİVANELİ

Zülfü Livaneli diyor ki.

"Sorun, onun gitmesiyle bitmeyecektir.

Sorun onu iktidara getiren, üst üste dokuz seçim kazandıran, bir sürü yolsuzluk ve yönetim skandallarına rağmen körü körüne peşinden giden halktır. Daha doğrusu halkın bir bölümüdür.

Bu halk yığının Anadolu Müslümanlığıyla, gelenekle, ahlakla, haram helal kavramıyla, merhametle, şefkatle hiçbir ilgisi yoktur.

Köyden kente göçle başlayan, ne köylü ne kentli olabilen, bütün değer ölçülerinden kopmuş, vahşi birer yaratık haline gelmiş, talandan yalandan pay kapmaya çalışan ve literatürde lumpen proletarya olarak tanımlanmış olan kitledir bu.

AKP’ye oy vermiş olanların tümünü böyle yaftalamak doğru değil elbette. İçlerinde düzgün ve samimiyetle oy veren seçmenler de olabilir. Ama o kitlenin genel karakteristiği budur.

Bu kesim kendini önce arabesk müzikle gösterdi. Güzelim türküleri, geleneksel şarkıları, Anadolu’nun büyük şiir geleneğini terk eden insanlar, bir anda mide bulandırıcı seslere, insanın kulağını tornavida gibi delen elektro bağlamalara, içinde hiçbir hakiki lirizm ve hüzün barındırmayan 'Ben de isterem!' saldırganlığına kaptırdı kendini. Şehirler kaçak mahallelerle, üzerinde demir filizleri bırakılmış sıvasız çirkin yapılarla, lağım kokan mahallelerle doldu.

Suç oranı ve özellikle kadına karşı şiddet akıl almayacak ölçülerde arttı. Bunun adına ‘’muhafazakarlık’’ denilebilir mi? Elbette denilemez. Aşağı yukarı sayıları kırk milyon dolayında tahmin edilen bu kitle Itri, Mimar Sinan estetiğine de sahip değildir; Anadolu’da yüzyıllarca aydınlık bir nehir gibi akmış olan Karacaoğlan, Pir Sultan, Dadaloğlu temizliğine de. Dolayısıyla bu kesim muhafazakar değil, Türkiye’ye çarpık ve ahlak ölçülerinden yoksun bir ‘’modernleşme’’ sunan yeni bir oluşumdur.

Lafı uzatmadan söyleyeyim. Bu kesimin hayatta en çok nefret ettiği model uygarlaşma, kültür, temizlik ve zarafet simgesi Mustafa Kemal Atatürk, kanıyla canıyla savunduğu lideri ise şimdiki cumhurbaşkanıdır. Kimse kendini aldatmasın. Sayıları çok kalabalık olan bu kesim, ne olursa olsun, hangi skandal patlarsa patlasın sonuna kadar liderini destekleyecek ve Cumhuriyet’e karşı çıkacaktır.

Erdoğan siyasi ömrünü tamamlasa da ona benzeyen başka bir lider bulmakta gecikmeyecektir. Çünkü Türkiye’nin çürüyen kesimi , bu bozulmayı önce müzikle, sonra hayatımızın her alanına egemen olan lümpenleşme ve arabeskleşmeyle ifade etmeye devam ediyor.

Gafil aydınlardan (!) destek alan lümpen kültür, örgütlü cehaletle beslenerek kılcal damarlarımıza kadar yayılıyor. Bu manzaraya, lümpenlerin ele geçirdiği muazzam para ve iktidar gücünü de eklerseniz geleceğin hiçbirimiz için kolay olmadığı çok açık. Erdoğan bu kitlenin lideridir ve onun yokluğunda yeni bir lider bulacaklarına hiçbir kuşku yok.

Mustafa Kemal aydınlığını savunan kitleler birleşene ve kendi aralarındaki çelişkileri gidererek, evrensel değerleri savunan bir Türkiye kültürü yaratana kadar acılar devam edecek."

ZÜLFÜ LİVANELİ

ZEKÂ TÜRLERİ

8 tane zekâ türü vardır. Bu zekâ türleri ; sözel zekâ, sayısal zekâ, görsel zekâ, müzik zekâsı, bedensel zekâ, sosyal zekâ, içsel zekâ ve doğal zekâdır. Her birinin ayrı bir özelliği vardır.

Sözel Zekâ;

Sözel zekâlı olan kişiler kelimeleri cümleleri çok etkili kullanırlar. Bir şeyi dinleyerek öğrenmeyi çok severler ve duygularıyla düşüncelerini sözlerle anlatmayı severler. Sözel zekâlı kişiler iyi yazar ve bir konuyu iyi anlatırlar. Kitap okumayı çok seveler. Genellikle kelimelerle düşünürler.

Sayısal Zekâ;

Sayısal zekâlı insanlar sebep sonuç ilişkisi kurarlar. Bir konu hakkında ‘neden’ kelimesini sürekli kullanırlar ve genellikle çok soru sorarlar. Kafalarını, olaylar arasında bağlantı kurmaya ve bir olaya yorarlar. Hesap yapmayı çok severler. Sayısal zekâya sahip insanların bilim adamı, matematikçi gibi meslekleri olma ihtimali çok yüksektir.

Görsel Zekâ;

Görsel zekâya sahip olan insanlar duyduklarını akılda tutmazlar aksine gördüklerini akıllarında tutarlar. Öğrenme tercihleri film veya slayt şeklindedir. Sürekli hayal kurarlar. Resimli kitaplara ve sanat eğitimlerine yatkındırlar. Görsel zekâlı insanlar renklere çok hassastır.

Müzik Zekâsı;

Ritim, nota , ses tonu, melodi gibi müziksel olaylara çok yatkındırlar. Müziksel olayları hemen fark ederler. Melodiler hemen akılda tutabilirler. Müzikle beraber çalıştıklarında daha verimli olurlar. Müziklere mırıldanarak veya ıslık çalarak tempo tutarlar.

Bedensel Zekâ;

Bir sorunu çözmek için veya yeni bir şey üretme için bedenlerini, ellerini ve parmaklarını kullanabilirler. Bedensel zekâya yatkın olan kişiler konuşurken, bir şeyi anlatırken beden dillerini çok kullanırlar. Bu beden dilleri, koşma, zıplama, mimik ve jestlerden ibarettir. Bedensel zekâlı olan bir insanın el becerisi iyidir. Tamir işlerini yapmayı severler. Başka bir insanın mimiklerini taklit edebilirler.

Sosyal Zekâ;

Sosyal zekâ, etrafındaki insanların duygularını, düşüncelerini, istek ve ihtiyaçlarını anlama gücüdür. Sosyal zekaya sahip olan insanların, bir insanı kolayca tanıma gücü vardır. Liderlik özelliğine sahiptir. Yüzleri çok iyi okuyabilirler. Sosyal zekâlı insanların analiz edebilme, yorumlama ve değerlendirme özellikleri yüksektir. Bir şeyi organize etmeyi, bir insana yardım etmeyi, bir konuda liderlik yapmayı çok severler.

İçsel Zekâ;

İçsel zekâ, insanın kendini tanıması, kendisiyle ilgilenmesi, güçlü veya zayıf taraflarını fark etmesidir. İçsel zekâ, kişinin kim olduğunu, ne yapmak istediğini bilme kapasitesidir. Birey düşünürken kendi duygularıyla ve istekleriyle bağdaştırırlar. Bağımsız olayı ve olayları net bir şekilde konuşmayı severler.

Doğal Zekâ;

Çevre, doğa olayları ve ekolojik faktörleri duyarlıdırlar. Düşünürken, doğa, hayvan ve bitki figürleri ile düşünürler. Hayvan beslemeyi, doğayı, toprağı çok severler.

FENER BALIĞI

Fener balıkları çiftleştiğinde, erkek balık dişiye tutunur ve zamanla tek bir vücut halinde birleşirler. Hayatlarının geri kalanında artık aynı bedeni paylaşırlar. Bu durum, "eşeysel parazitizm" (veya cinsel parazitlik) olarak bilinir.

Okyanusun zifiri karanlık derinliklerinde, bir eş bulmanın hayatta sadece bir kez karşılaşılabilecek bir olay olduğu bu ortamda, bazı derin deniz fener balığı türleri hayvanlar aleminin en uç üreme stratejilerinden birini geliştirmiştir: Eşeysel parazitizm.

Bu tuhaf üreme sisteminde, minik erkek fener balığı kendisinden çok daha büyük olan dişiyi ısırarak onun vücuduyla kaynaşır ve zamanla kalıcı, sperm üreten bir uzantı haline gelir. Zamanla erkek balık gözlerini, yüzgeçlerini ve iç organlarının çoğunu kaybeder; geriye neredeyse sadece bir kalp ve testisler kalır. Besin ihtiyacı için ise ortak kan dolaşımı aracılığıyla tamamen dişiye bağımlı hale gelir. Bu olağanüstü adaptasyon, okyanusun uçsuz bucaksız ve ıssız derinliklerinde dişinin her an hazır bir sperm kaynağına sahip olmasını garanti altına alır.

Bilim insanlarını asıl büyüleyen nokta, bu fener balıklarının, dişinin bağışıklık sistemi erkeği "yabancı bir istilacı" olarak algılayıp saldırmadan, böylesine çarpıcı bir biyolojik birleşmeyi nasıl gerçekleştirebildiğidir. Science ve Discover Magazine ’de yayımlanan araştırmalar, bu birleşmeyi gerçekleştiren fener balığı türlerinin bazı kritik bağışıklık genlerini kaybettiğini ortaya koyuyor; bu da normal şartlarda yabancı dokuyu reddedecek olan bağışıklık tepkisinin esasen baskılanması anlamına geliyor.

Genlerdeki bu kayıp, erkek ve dişinin doku reddi yaşamadan tek bir organizma gibi bir arada yaşamasını sağlar ki bu, omurgalılar arasında oldukça sıra dışı bir immünolojik stratejidir. Bu derin deniz tuhaflığı, parazitizm ile simbiyoz (ortak yaşam) arasındaki çizgiyi bulanıklaştırırken; evrimin sınırları ve bağışıklık toleransı hakkında yeni pencereler açıyor.

Kaynak: Fricke, R., et al. (2020). Loss of immune genes in deep-sea anglerfishes with permanent male attachment. Science, 369(6511), 1311-1314.