Zafer Bayramı, 30 Ağustos 1922'de
Dumlupınar'da Atatürk'ün başkumandanlığında zaferle sonuçlanan ‘Büyük Taarruz'u
anmak için Türkiye Cumhuriyeti ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nde her yıl 30
Ağustos günü kutlanan resmî ve ulusal bir bayramdır.
Atatürk'ün başkomutanlığında
yapıldığı için Başkomutanlık Meydan Muharebesi adıyla da bilinen Büyük
Taarruz'un başarıyla sonuçlanmasından sonra Yunan orduları İzmir'e kadar takip
edilmiş; 9 Eylül 1922'de İzmir'in kurtarılmasıyla Türk toprakları Yunan işgalinden
kurtulmuştur. İşgal birliklerinin ülke sınırlarını terk etmesi daha sonra
gerçekleşse de 30 Ağustos sembolik olarak ülke topraklarının geri alındığı günü
temsil eder. İlk kez 1924 yılında Afyon'da Başkumandan Zaferi adıyla kutlanan
30 Ağustos günü, Türkiye'de 1926'dan beri Zafer Bayramı olarak kutlanmaktadır.
Büyük Taarruz, Kurtuluş Savaşı
sırasında Türk ordusunun işgalci güçlere son ve kesin darbeyi vurmasını
sağlamak ve Anadolu'dan atmak için düşünülüp planlanan gizli bir harekât idi.
Türkiye Büyük Millet Meclisinin 20 Temmuz 1922'deki oturumunda kendisine dördüncü
kez olmak üzere Başkomutanlık yetkisi verilen Atatürk, taarruz kararını haziran
ayında almış ve hazırlıkları gizli olarak yürütmüştü. Büyük Taarruz Ağustos'un
26'sını 27'sine bağlayan gece Afyon'da başlamış, Aslıhan civarında kuşatılan
düşman birliklerinin Mustafa Kemal Paşa'nın bizzat idare ettiği Dumlupınar
Meydan Muharebesi'nde imha edilmesi ile Türk ordusunun zaferiyle sonuçlanmıştı.
Bayramın geçmişi
30 Ağustos günü, ilk kez 1924'te
Dumlupınar'da Çal Köyü yakınlarında Cumhurbaşkanı Atatürk'ün katıldığı bir
törenle Başkumandan Zaferi adıyla kutlanmıştır. Zaferi kutlamak için iki yıl
beklemenin en önemli nedeni 1923 yılının yeni Türkiye açısından hem ulusal hem
de uluslararası alanda yoğunluğun had safhada olmasıydı.
Çal köyünde gerçekleşen ilk
törende Atatürk, millî ruhun canlı tutulmasının önemini vurgulamış ve Meçhul
Asker Abidesi'nin temelini eşi Latife Hanım ile atmıştır.
Başkumandan Zaferi 1926'dan
itibaren Zafer Bayramı olarak kutlanmaktadır. 1 Nisan 1926'da kabul edilen
Zafer Bayramı Kanunu'nda 30 Ağustos Başkumandan Muharebesi gününün Cumhuriyet
Ordusu ve Cumhuriyet Donanması'nın Zafer Bayramı olduğu, her yıl dönümünde bu
bayram gününün kara, deniz ve hava kuvvetleri tarafından kutlanacağı
belirtilir. Aynı yıl, dönemin Savunma Bakanı Recep Peker'in yayınladığı bir
genelge ile bayram törenlerinde neler yapılacağı detaylı bir şekilde
belirtilmiştir. Ancak 1930'ların ortalarına kadar ilk tören gibi üst düzeyde
gerçekleşen Büyük Zafer kutlaması veya anma töreni yapılmamıştır. Hava Kuvvetlerinin ülke savunmasında önemli
bir yeri olması nedeniyle Tayyare Cemiyeti de 30 Ağustos tarihini "Tayyare
Bayramı" olarak adlandırmıştır.
Zafer Bayramı için özellikle
1960'lardan itibaren daha kapsamlı ve katılımlı bir şekilde kutlamalar
yapılmaya başlanmıştır. 30 Ağustos, Türkiye'de askerî okulların mezuniyet
törenlerini yaptıkları gün olmuştur; ayrıca tüm subay ve astsubay rütbe
değişiklikleri bu tarihte geçerli olmaktadır. Zafer Bayramı uzun yıllar
Genelkurmay Başkanı'nın tebrikleri kabul ettiği bir bayram olarak kutlanmış; bu
durum Cumhurbaşkanı Abdullah Gül'ün Başkomutan sıfatıyla kutlamalara ev
sahipliği yaptığı 2011 yılından itibaren değişmiştir.
30 Ağustos günü, Türkiye'de resmî
tatildir. Zafer Bayramı'nda başkent Ankara'da ve Ankara dışında
gerçekleştirilen kutlama ve törenler, "Ulusal ve Resmi Bayramlar ile
Mahalli Kurtuluş Günleri, Atatürk Günleri ve Tarihi Günlerde Yapılacak Tören ve
Kutlamalar Yönetmeliği" ile düzenlenmiştir. 2012 yılında yenilenen bu
yönetmeliğe göre:
Zafer Bayramı törenleri,
Dışişleri Bakanlığı Protokol Genel Müdürlüğünce, Genelkurmay Başkanlığıyla
koordine edilerek yürütülür.
Törenler 30 Ağustos günü saat
07.00'de başlar ve saat 24.00'te son bulur. Saat 12.00'de başkentte yirmi bir pare
top atışı yapılır.
Cumhurbaşkanı Anıtkabir'i ziyaret
ederek çelenk koyar; cumhurbaşkanlığında tebrikleri kabul edilir, törene
katılanların ve halkın bayramı kutlanır. Zafer Bayramı resepsiyonu
Cumhurbaşkanı tarafından verilir.
Başkent dışında Atatürk anıt veya
büstüne mülki idare amiri, garnizon komutanı ve belediye başkanı tarafından
çelenk konulur. Mülki idare amiri makamında garnizon komutanı ve belediye
başkanı ile tebrikleri kabul eder. Törene katılanların ve halkın bayramı
kutlanır, İstiklal Marşı ile bayrak göndere çekilir. Tören geçişi mülki idare
amiri, garnizon komutanı ve belediye başkanı tarafından şeref tribününden
selamlanır. Zafer Bayramı resepsiyonu vali tarafından verilir.
2015 yılında terör olayları
nedeniyle kutlamalar sadece çelenk koyma ve tebrikleri kabul şeklinde icra
edilmiş; diğer şenlik, konser, eğlence ve kutlama faaliyetleri
gerçekleştirilmemiştir.
